Zespół Szkół Miejskich Nr 3 w Jaśle

Mariusz Świętnicki

Pokazy w Króliku Polskim

Północna Szkocja - Mariusz Krukar

Pokaz w Zespole Szkół Miejskich Nr 3 w Jaśle

       Tym razem postanowiłem skupić sie na popularyzacji.  Zaopatrzony w "okulary do obserwacji zaćmień"  oraz filtr - folię Baader udałem się rano do Zespołu Szkół Miejskich Nr 3 im. Ignacego Łukasiewicza w Jaśle aby przeprowadzić pokaz przy pomocy znajdującego sie tam refraktora 9 cm. Na miejscu okazało, że jeden z rodziców przygotował kilka szkieł spawalniczych oprawionych w karton (np na zdjęciu nr 10 i 17). Pojawiło sie również kilka osób z szybkami spawalniczymi a  nawet z płytkami CCD. Dokładnej statystyki nie prowadziłem  ale szacuję, że zaćmienie Słońca obejrzało przy ZSM Nr 3 ponad 200 osób od przedszkolaków po gimnazjalistów, pojawiło sie również kilkanaście osób starszych, niektórzy przychodzili całymi rodzinami. Poniżej prezentuję kilka zdjęć.
 

    Kolejne zjawisko astronomiczne za nami. Dobrze wiemy, że nie ma dwóch takich samych zaćmień, więc i po tym pojawiają się pewne refleksje. Z całą pewnością było to jedno nielicznych zaćmień ostatnich trzydziestu lat, które mogliśmy obserwować w tak dobrych warunkach pogodowych. Bardzo stabilne powietrze stwarzało możliwość podziwiania subtelnych szczegółów powierzchni Słońca jak i brzegu tarczy Księżyca. W tym dniu na Słońcu widoczna była jedna większa plama, pola z pochodniami - szczególnie wyraźne na przyciemnionym obrzeżu tarczy i oczywiście granulacja. Srebrny Glob, majestatycznie przesuwając się przed Słońcem ujawnił na profilu swej ciemnej tarczy całe bogactwo nierówności terenu, które zdominowały wielkie góry w okolicy bieguna południowego. Obiekty te, wspaniale kontrastowały z jasną powierzchnią naszej gwiazdy dziennej. W okolicy maksimum zaćmienia wyraźnie zmieniło się oświetlenie terenu i był odczuwalny spadek temperatury.
    Parametry:2015.03.20. Reflektor Newtona 205/907+korektor MPCC + filtr obiektywowy+ diafragma fi110mm + N.D300, w ognisku głównym teleskopu.Exp.1/500sek. ISO200.

        "Astronomia, to nie tylko gęstwina zawiłych wzorów matematycznych i kolumn liczb,
zrozumiałych jedynie dla nielicznych fachowców, ale także opowieść o pięknie Wszechświata,
o jego ogromie i bujnym życiu"

    W dniu 20 marca 2015 roku miało miejsce najbardziej spektakularne zaćmienie Słońca na terenie Europy od sierpnia 1999 roku z wyłączeniem zaćmienia obrączkowego na Półwyspie Iberyjskim w październiku 2005 roku. Pas zaćmienia całkowitego przechodził wodami Atlantyku i Arktyki zahaczając po drodze jedynie o Wyspy Owcze i archipelag Svalbard.
Obserwacja całkowitego zaćmienia była moim marzeniem od zawsze, a już na pewno od 11 sierpnia 1999 roku, kiedy jako 12-letni chłopiec obserwowałem pierwsze głębokie zaćmienie częściowe na swoim podwórku. Wyjazd w rejon Svalbardu ostatecznie nie doszedł do skutku. Oprócz tego na uwadze miałem niekorzystne uwarunkowania klimatyczne wszystkich obszarów, przez które zjawisko całkowitego, bądź prawie całkowitego zaćmienia Słońca przebiegało, jak również i wysokie koszty wyprawy. Planując swoją wyprawę rozważałem 4 regiony: Svalbad i Lofoty na terenie Norwegii, południowo – wschodnią Islandię (okolice Djupivogur) oraz północno – zachodnią Szkocję (okolice Ullapool lub Stornoway). Po analizie uwarunkowań klimatycznych wybrałem ostatni region, jako najbardziej sprzyjający przede wszystkim pod kątem termicznym. Z kolei zachmurzenie spośród wymienionych regonów najmniejsze bywa na Svalbardzie, a największe na Wyspach Owczych, na które przypada zaledwie 6% dni pogodnych w ciągu roku. Jednakże wyprawa w każdy z regionów opiewała w jedną wielką pogodową loterię.
W rejon Ullapoolu dotarliśmy wieczorem 19 marca pożyczonym samochodem w Inverness. Prognozy pogody, od kilku dni niepokojące sprawdzały się. Nieprzerwanie padało, zaś po niebie pędziły ciężkie niskie chmury. W piątkowy poranek przed godziną 6:00 przechodziła ulewa, za którą zaczęło się nieco przejaśniać. Wykorzystując najświeższe informacje ze zdjęć satelitarnych wskazujące na fakt, iż z północnego zachodu będą wkraczać przejaśnienia postanowiliśmy ruszyć w tamtym kierunku. Po przejeździe ok. 20 mil na północny – zachód od Ullapool dotarliśmy do miejscowości Brea of Achnahaird, skąd postanowiłem obserwować zjawisko. Podróż z Ullapoolu nie była łatwa, ponieważ przemieszczałem się wąskimi asfaltowymi drogami trawersując strome stoki Gór Kaledońskich. Oprócz tego w miejscowości Brea of Achnahaird miałem widok na otwarte morze w kierunku północno – zachodnim czyli w kierunku przebiegu pasa całkowitego zaćmienia oddalonego o „zaledwie” 295km.
Po kilku sekwencjach zmieniłem miejsce obserwacji, przemieszczając się o kilometr dalej. Powodem tego były przejaśnienia, które wraz ze zbliżaniem się w kierunku pierwszych górskich szczytów zanikały i nie mogłem dostrzec tarczy słonecznej. Na drugim miejscu obserwacji było zdecydowanie lepiej. Udało się dostrzec tarczę słoneczną. Niestety na 6 minut przed maksymalną fazą zaćmienia nadeszła większa chmura i przysłoniła niemal całe niebo. Spore otwarcie pogodowe było widoczne na północno – zachodniej części nieboskłonu, czyli w „miejscu” gdzie miał być widoczny przemykający cień Księżyca.

Obserwacje Słońca wykonałem naświetleniem 1/1600 sek., ISO 80 oraz przysłoną F5.6.


Zdjęcia zaćmionego Słońca:

Obserwacje pozostałe wykonałem naświetleniem 1/125 sek., ISO 80 oraz przysłoną 3.4.
Głównym celem mojej obserwacji była zmiana natężenia światła słonecznego podczas zaćmienia. Z fizyki wiemy, iż jeżeli źródło światła zostaje systematycznie przysłaniane przez inny obiekt to natężenie światła spada zgodnie z przebiegiem funkcji logarytmicznej. W naszym przypadku oznacza to, że im więcej tarczy Słońca zostaje zakryte tym szybciej robi się ciemno. W związku z tym przy głębokich zaćmieniach częściowych każdy „procent” odgrywa istotną rolę.
Chcąc poglądowo określić w jakim stopniu będzie zmieniać się natężenie światła płynącego od Słońca wykorzystałem światła mijania pożyczonego samochodu marki Honda oraz cechy otaczającego terenu (trawiaste podłoże, wybrzeże morskie).

Załączone sekwencje obrazują kierunki, w których fotografie były wykonywane:

Sekwencja A: Fotografie wykonywane w kierunku południowo – wschodnim „pod Słońce” w momencie występowania większych przejaśnień obrazowała jak zmniejsza się blask Słońca. Wyraźna różnica zaczyna być widoczna przy zakryciu tarczy Słońca w 63%. Przy tej serii sekwencja w momencie fazy maksymalnej nie była kontynuowana ze względu na wzrost zachmurzenia.
Sekwencja B: Widok w kierunku zachodnim, z którego „przemieszczało się” zaćmienie. Podobnie jak w sekwencji A można dostrzec wyraźne pociemnienie przy 63% zakryciu tarczy Słońca, natomiast w dalszej fazie zaćmienia pociemnienie otaczającego terenu i nieboskłonu staje się bardziej wyraźne.

Sekwencja C: Na podstawie użytych świateł mijania można wnioskować iż przy zakryciu ponad 90% tarczy Słońca blask naszej macierzystej gwiazdy staje się porównywalny z używanymi światłami mijania. Powyżej zakrycia 90% światła mijania rzucają blask.

Sekwencja D: Widok w kierunku północno – zachodnim, przeciwnym do położenia Słońca i zarazem najbliższym do przebiegu pasa zaćmienia całkowitego. Kiedy tarcza słoneczna jest przysłonięta w stopniu większym niż 50% jesteśmy w stanie zaobserwować pociemnienie nieba w kierunku przeciwnym. Wyraźny spadek jasności zaznacza się przy magnitudzie dochodzące do 0,9. Powyżej magnitudy 0,92 na każdej z sekwencji widać gwałtowne pociemnienie. Warto zwrócić uwagę również na kolor nieba na widocznym otwarciu pogodowym w tle. Niebo „ciemnieje” w kierunku zachodnim, przez co wskazuje aktualne położenie stożka całkowitego cienia naszego naturalnego satelity.


W mojej amatorskiej obserwacji potwierdziłem swoje pierwotne przypuszczenia:
·    Przy zasłonięciu tarczy Słońca powyżej 50% (magnituda 0,59) jesteśmy w stanie zaobserwować pociemnienie nieba. Dotyczy to zwłaszcza strony przeciwnej nieboskłonu w stosunku do położenia Słońca.
·    Przy zasłonięciu tarczy Słońca powyżej 50% widoczne jest także pociemnienie terenu. Ilość światła docierającego w dane miejsce jest podobna do ilości docierającej tuż przed zachodem Słońca
·    Kiedy tarcza Słońca zostaje zakryte w więcej niż 75% natężenie światła obniża się coraz szybciej. Niebo przyjmuje kolor granatowy. Granicę 75% można utożsamiać z granicą „głębokiego” zaćmienia częściowego.
·    Magnituda 0,9 wyznacza nam okres, w którym niebo jest mocno granatowe, zwierzęta mogą zachowywać niepokój a w otoczeniu jest półmrok podobny do zachodu Słońca w dzień pochmurny
·    Magnituda wyższa niż 0,95 może wyznaczać granicę konieczności używania świateł mijania w samochodach oraz oświetlenia do czytania w pomieszczeniach zamkniętych. W otoczeniu panuje półmrok podobny do obecności Słońca ok. 2 stopnie pod horyzontem.
To są wstępne wnioski amatorskich obserwacji, które w przyszłości będą w bardzie szczegółowy sposób kontynuowane.

Poniżej zamieszcza również ujęcia kilku ciekawych miejsc w Szkocji: