W obronie wizualnych obserwacji zakryć i zaćmień

W obronie wizualnych obserwacji zakryć i zaćmień …
Grzegorz Kiełtyka – PTMA Krosno

Zakrycia gwiazd przez Księżyc są obserwowane od stuleci. Dzisiaj uważa się, że nie mają już wartości naukowej. Wizualne obserwacje zakryć gwiazd przez Księżyc odeszły do lamusa. Jestem członkiem PTMA od 1979 r. Astronomia jest pasją mojego życia. Oprócz astronomii interesuję się też historią w znacznie mniejszym stopniu niż astronomią. Ale jednak – patrząc z tzw. historycznego dystansu, pozwolę sobie napisać tak: Żyjemy w wieku Internetu, „tzw.” precyzyjnych programów komputerowych, obliczających efemerydy, z dokładnością de sekundy (czyżby?). Wmawia się nam, że komputer + kamera pogrzebały obserwacje wizualne zjawisk zaćmieniowych i zakryciowych. Czy na pewno? W kronice „Urania 4/2015”ukazała się informacja o zaćmieniu Księżyca, widocznym na półkuli południowej. Cytuję fragment:

„4 kwietnia – zaćmienie Księżyca, niewidoczne w Polsce. Zdawałoby się – banał, już starożytni … A jednak! Wg najlepszych, matematycznych modeli miało być całkowite, choć tylko przez chwilę. Tymczasem obserwatorzy są zgodni, że przez cały czas było tylko częściowe”.

Jaką mamy pewność, że za 20 – 30 lat nie okaże się, że masowe wyniki obserwacji (masowe, czyli w skali całej kuli ziemskiej, wykonywane przez setki obserwatorów) zakryć gwiazd, zaćmień Księżyca i Słońca, nie będą potrzebne?

Pan Marek Zawilski, założyciel Sekcji Obserwacji Pozycji i Zakryć PTMA (1979 rok) na jednym z Seminariów Sekcji miał wykład: O wizualnych obserwacjach Mikołaja Kopernika. Okazuje się, że Jego (Kopernika) obserwacje były wykorzystane do tego aby porównywać współczesne efemerydy zaćmień realnymi wynikami, które uzyskał Mikołaj Kopernik. A więc, może ratujmy wizualne obserwacje zakryć i zaćmień, wg standardów które opracowała Sekcja Obserwacji Pozycji i Zakryć. Archiwizujmy to na stronach internetowych PTMA. Kto wie, może się przydadzą?! Obserwujmy zakrycia Aldebarana, Spiki, Regulusa, Antaresa. Notujmy kontakty. Metoda, oko – ucho. Chyba najstarsza, jedna z najdokładniejszych metod notowania momentów zakryć i zaćmień. Mając sygnał sekundowy, który słyszymy z odbiornika, jesteśmy w stanie z dokładnością 0,2 – 0,3 sekundy ustalić moment zakrycia. Ciekawe zjawisko. Mając wzorcowy sygnał czasu odpada nam w tej metodzie tzw. „błąd osobowy” czyli czas reakcji obserwatora. Zniknięcie gwiazdy + reakcja obserwatora + bezwładność mechanizmu stopera. To się kumuluje. Śmiem twierdzić, że metoda „oko – ucho” jest jedną z najdokładniejszych metod podczas wizualnych obserwacji zakryć i zaćmień. Posługiwał się tą metodą np. pan Mieczysław Szulc z Tucholi. Sekcja Obserwacji Pozycji i Zakryć PTMA przez wiele lat zajmowała się doskonaleniem tzw. służby czasu. Doprowadziła ją do perfekcji. To jeszcze jedna wielka zasługa Sekcji SOPiZ. Dorobek Sekcji Pozycji i Zakryć PTMA jest wprost niezwykły. Sekcję „SOPiZ” założono w roku 1979 (Marek Zawilski, Roman Fangor, opiekun naukowy – astronom – Maciej Bielicki). Przez 40 lat obserwatorzy Sekcji SOPiZ zanotowali ponad kilka tysięcy (!) obserwacji wizualnych zakryć gwiazd przez Księżyc. Wracając do zakrycia Aldebarana. Dzięki programom komputerowym pisanym przez członków SOPiZ PTMA (lata osiemdziesiąte XX wieku) ustalono dokładną datę zakrycia Aldebarana przez Księżyc, którą obserwował Mikołaj Kopernik w Bolonii – 9 marzec 1497 rok. Wcześniej historycy podawali inną datę. Odkrycie niebywałe na skalę światową, dlahistorii astronomii!! Cisza na ten temat, w „Uranii”, w Polsce. Sukces na miarę światową.

Opracował: Grzegorz Kiełtyka